Sterylizacja parą wodną jest procesem, który ma na celu zniszczenie struktur komórkowych drobnoustrojów. Pod wpływem wysokiej temperatury, ciśnienia i mechanicznego działania cząsteczek wody zachodzą gwałtowne procesy hydrolizy, denaturacji białek i koagulacji enzymów. Sterylizacja jest procesem, którego efektów nie możemy zweryfikować bezpośrednio poprzez szybkie sprawdzenie produktu końcowego. Dlatego konieczne jest zastosowanie metod pośrednich, w tym specjalistycznych testów paskowych do sterylizacji parą wodną.
Łatwiej jest stwierdzić obecność określonych drobnoustrojów niż potwierdzić z całkowitą pewnością brak jakichkolwiek mikroorganizmów. Nie jest to niemożliwe, lecz czasochłonne i kosztowne, a w efekcie nie do pomyślenia w warunkach codziennej sterylizacji materiałów i narzędzi w placówkach medycznych. Problem został rozwiązany poprzez zastosowanie pośrednich metod kontrolowania właściwego przebiegu procesu sterylizacji.
SAL, czyli jeden niesterylny pakiet na milion
Nawet wzorcowo przeprowadzona sterylizacja nie jest w stanie zagwarantować, że wszystkie drobnoustroje, co do sztuki, zostaną zdezaktywowane. Dlatego w przypadku sterylizacji nie mówi się o stuprocentowej skuteczności, lecz o prawdopodobieństwie, że któryś z wyjmowanych z autoklawu pakietów będzie niesterylny.
Narzędzia i preparaty medyczne uznaje się za sterylne, jeżeli proces sterylizacji, któremu zostały poddane zapewnia Sterility Assurance Level (SAL) wynoszący 10-6. Oznacza to, że prawdopodobieństwo pojawienia się niesterylnego pakietu wynosi 1:1000000. Taki poziom SAL (lub niższy) jest wymagany np. od producentów urządzeń medycznych, w tym autoklawów służących do sterylizacji parą wodną. Aby osiągnąć tak niskie prawdopodobieństwo wystąpienia niesterylności pakietów, należy stworzyć odpowiednie procedury sterylizacji i metody ich monitorowania.
3 sposoby kontroli procesów sterylizacji
Nie jesteśmy w stanie szybko ocenić, czy dany przedmiot jest sterylny: sterylności nie widać, ani nie świadczy o niej żaden charakterystyczny zapach. Jednak znamy doskonale parametry sterylizacji, które są potrzebne do uzyskania odpowiedniej wartości SAL. A skoro tak, to pozostaje zbadać, czy odpowiednie warunki faktycznie zaistniały. Możemy to zrobić na trzy sposoby, przy użyciu trzech różnych metod:
- metoda parametryczna – to inaczej monitoring właściwej pracy urządzeń, czyli w interesującym nas przypadku sterylizatora (autoklawu), którego parametry krytyczne to: temperatura, ciśnienie i czas trwania sterylizacji – często stosowany jest monitoring połączony z automatycznym zapisem elektronicznym lub wydrukowanym raportem,
- metoda biologiczna – polega na umieszczeniu w autoklawie próbek z czynnymi kulturami bakterii, np. pasków Sporal A, które zostały nasączone zawiesiną spor szczepu Geobacillus stearothermophilus ATCC 7953 – po przeprowadzeniu sterylizacji paski ze sterylizatora oraz pasek kontrolny trafiają do inkubacji, która pozwala sprawdzić jednocześnie jakość sterylizacji i przydatność do użycia samych testów (jeżeli pasek kontrolny nie zmienił kolory, to mamy dowód, że kultury bakteryjne są nieaktywne i paski nie dostarczają wiarygodnych informacji),
- metoda chemiczna – polega na zastosowaniu pasków kontrolnych, nasączonych substancją, której przemiana chemiczna świadczy o wystąpieniu w autoklawie warunków wystarczających do zabicia spor (form przetrwalnikowych drobnoustrojów) – przykładem testu chemicznego są testy paskowe do sterylizacji parą wodną klasy IV, które pozwalają potwierdzić, że zostały spełnione przynajmniej dwa z trzech krytycznych parametrów (czas, ciśnienie, temperatura) skutecznej sterylizacji parą wodną.
Podobnie, jak w przypadku metody biologicznej, również chemiczne testy paskowe do sterylizacji parą wodną należy po wyjęciu z autoklawu porównać z paskiem kontrolnym. Jeżeli sterylizacja przebiegła z zachowaniem właściwego poziomu parametrów krytycznych, końcówka paska powinna zmienić kolor z żółtego na czarny. Paski należy umieszczać we wszystkich pakietach wewnątrz opakowań.
Na uzyskanie oczekiwanych wyników sterylizacji bardzo duży wpływ ma nie tylko praca autoklawu, ale także sposób, w jaki zostały zapakowane oraz ułożone narzędzia i materiały przeznaczone do sterylizacji. Aby zapobiec ewentualnym błędom, należy stosować ogólne zalecenia dotyczące właściwego przygotowania narzędzi do sterylizacji parowej.
Podstawowe zasady sterylizacji parowej
Jednym z najważniejszych zaleceń, dotyczących sterylizacji parowej, jest obowiązek przeprowadzania bieżących i okresowych kontroli procesu sterylizacji. Konieczna jest też dokumentacja parametrów poszczególnych sterylizacji. Zapisy z urządzeń pomiarowych należy przechowywać w książce sterylizacji przez okres minimum 10 lat.
Kluczową kwestią jest też przygotowanie narzędzi do sterylizacji, czyli staranne oczyszczenie, osuszenie i opakowanie. Do pakowania najwygodniej jest użyć rękawów i torebek do sterylizacji. Zapewniają one szybkie pakowanie, są łatwe w szczelnym zamykaniu i dopasowane do różnych rozmiarów narzędzi. Torebki do sterylizacji powstają z papieru i folii, dzięki czemu bez otwierania opakowania możemy skontrolować jego zawartość. Niedopuszczalna jest sterylizacja narzędzi bez opakowań i tworzenie pakietów dopiero po zakończeniu pracy autoklawu. Sterylizacja bez opakowania jest dozwolona tylko wtedy, gdy narzędzia zostaną użyte natychmiast po zakończeniu procesu. W przypadku narzędzi używanych samodzielnie lub rzadko należy zastosować osobne opakowania. Takie postępowanie zapobiega niepotrzebnemu sterylizowaniu narzędzi, które nie były używane, a trafiają do sterylizatora tylko dlatego, że wchodziły w skład pakietu, którego opakowanie zostało otwarte.
Czyste, podzielone na pakiety i starannie zapakowane narzędzia należy tak rozmieścić w komorze sterylizatora, aby zapewnić dotarcie pary do wszystkich pakietów. Natomiast paski kontrolne powinny znaleźć się wewnątrz pakietów oraz w takich okolicach we wnętrzu urządzenia, które są potencjalnie najmniej wystawione na kontakt z parą wodną. Jeżeli pomimo utrudnionej ekspozycji test zadziała, to możemy być pewni, że proces przebiegł poprawnie w całej komorze sterylizacji.
