Odsysanie górnych dróg oddechowych ma na celu usunięcie śluzu zalegającego w tchawicy. Cewnik do odsysania górnych dróg oddechowych to prosta, elastyczna i niełamliwa rurka z tworzywa sztucznego. Zewnętrznym zakończeniem cewnika jest złączka, która umożliwia zespolenie cewnika z przewodem mechanicznego lub elektrycznego ssaka. Choć sam cewnik jest bardzo prostym akcesorium, to jego stosowanie wymaga dużej wiedzy i doświadczenia.
Zanim wyjaśnimy, jak działa cewnik do odsysania górnych dróg oddechowych, należy wyjaśnić, w jakich okolicznościach jest on stosowany.
Pielęgnacja pacjentów wentylowanych mechanicznie
W normalnych warunkach nie jest konieczne odsysanie śluzu pokrywającego wewnętrzne ścianki górnych dróg oddechowych. Śluz aktywnie chroni płuca przed zanieczyszczeniami: wychwytuje pyły i drobnoustroje, które dostają się wraz z powietrzem. Dzięki pracy rzęsek (forma nabłonka pokrywającego wewnętrzne ścianki dróg oddechowych) niepożądany materiał jest transportowany w górę tchawicy, do gardła, a następnie wydalany dzięki odruchowi kaszlu. W zdrowych płucach klirens śluzowo-rzęskowy jest zrównoważony: wydziela się taka ilość śluzu, aby zapewnić właściwą pracę rzęskom. Efektem jest skuteczna ochrona przed przenikaniem szkodliwych substancji i drobnoustrojów do głębszych, mniej odpornych na zakażenia rejonów płuc.
Sytuacja zmienia się gwałtownie w przypadku pacjentów wentylowanych mechanicznie. Intubacja i dostarczanie większych ilości tlenu to standardowy zabieg na oddziałach intensywnej terapii. Gdy normalna akcja oddechowa jest upośledzona lub całkowicie ustaje, gdy płuca nie są w stanie zapewnić odpowiedniego natlenienia krwi, intubacja jest często jedynym sposobem podtrzymania funkcji życiowych. Jednak długotrwała obecność rurki intubacyjnej w tchawicy bardzo niekorzystnie wpływa na funkcjonowanie płuc.
Znane i dobrze opisane są jednostki chorobowe HAP (Hospital-Acquired Pneumonia), czyli szpitalne zapalenie płuc oraz VAP (Ventilator-Associated Pneumonia), czyli odrespiratorowe zapalenie płuc. Ich przyczyną jest zasiedlenie przez bakterie chorobotwórcze górnych dróg oddechowych. Dochodzi do tego na skutek nienaturalnego otwarcia dostępu do tchawicy. Źródłem zakażenia płuc jest w pierwszym okresie flora bakteryjna jamy ustnej, a przy dłużej intubacji również flora z przewodu pokarmowego. Niekorzystne objawy mogą wystąpić już po kilku dniach przebywania pod respiratorem. Obecność ciała obcego w tchawicy sprawia, że płuca zatracają naturalne mechanizmy obronne. Niemożliwa jest normalna praca urzęsionych komórek nabłonka, który pokrywa tchawicę. Jednocześnie nie ustaje aktywność komórek kubkowych, które odpowiadają za produkcję śluzu. W efekcie może dojść do wytworzenia i zalegania nadmiernych ilości śluzu w tchawicy. Jeżeli wniknie on głębiej w płuca, to może doprowadzić do stanów zapalnych i niedodmy. Aby temu zapobiec, zaleca się przeprowadzić zabieg odsysania.
Jak przebiega zabieg oczyszczania ze śluzu górnych dróg oddechowych?
Warto zaznaczyć, że stosując cewnik do odsysania górnych dróg oddechowych, zwiększamy ryzyko zakażenia. Dlatego niezwykle ważne jest zachowanie rygorystycznych zasad higieny. Jedna z nich mówi, że cewnik do odsysania górnych dróg oddechowych należy wymienić za każdym razem, gdy opuszcza on tchawicę. Niezbędne jest też odkażanie rąk i stosowanie maseczek chirurgicznych.
Zabieg odsysania śluzu z tchawicy przebiega w następujących etapach (opis jest poglądowy, nie należy go traktować jako zalecenia do stosowania):
- ocena stanu pacjenta – należy skontrolować stan pacjenta i poinformować go o celu i kolejnych etapach zabiegu, niezależnie od stanu przytomności,
- ustawienie pacjenta w odpowiedniej pozycji – optymalne jest ustawienie wezgłowia łóżka pod kątem 35-45°,
- zabiegi higieniczne w jamie ustnej – staranne oczyszczenie i odkażenie jamy ustnej ma kluczowe znaczenie przy ochronie przed zakażeniem,
- natlenienie – przed przystąpieniem do cewnikowania należy przeprowadzić natlenianie płuc pacjenta tlenem 100%,
- odsysanie śluzu – zabieg polega na wprowadzeniu cewnika do rurki intubacyjnej, włączeniu ssania i wyjęciu cewnika ruchem spiralnym (cewnik powinien obracać się wokół osi): po zmianie cewnika zabieg można powtórzyć, jednak nie wcześniej niż 30-40 sekund po pierwszym odsysaniu,
- ponowne natlenienie – po zakończeniu zabiegu konieczne jest powtórne natlenienie płuc.
Należy też pamiętać, że aplikacja cewnika często prowadzi do uszkodzeń nabłonka tchawicy, co może być przyczyną poważnych powikłań. Może też wystąpić odruch kaszlu, przesunięcie rurki do intubacji lub zawleczenie drobnoustrojów chorobotwórczych z jamy ustnej. Nie zmienia to faktu, że odsysanie śluzu znacznie ogranicza ryzyko wystąpienia stanów zapalnych płuc u pacjentów wentylowanych mechanicznie. Pod warunkiem, że zabieg zostanie przeprowadzony w wysoko higienicznych warunkach.
